44. Vrijheid en verantwoordelijkheid

Beste Gerard,

Wij leven in onze westerse wereld in een vrije samenleving. De individuele vrijheid om op je eigen manier richting te geven aan je leven is een groot goed. De grondslag voor dit denken is gelegd door de filosofen van de 19^e en de 20ste eeuw. In hun visie zou de ideale maatschappij vanzelf ontstaan door de nadruk te leggen op het individu met zijn streven naar zelfstandigheid, vrijheid, onafhankelijkheid en zelfontwikkeling. Als je iedereen de volledige vrijheid zou geven om zichzelf te ontplooien zou de samenleving vanzelf evolueren naar een hogere vorm van beschaving.Toch bekruipt me momenteel niet het gevoel dat we in de hogere sferen van beschaving ronddwalen. Heeft dat misschien iets te maken met de manier waarop we het begrip vrijheid invullen? Ik denk het wel. Persoonlijke vrijheid wordt veelal geïnterpreteerd in termen van alles kan, alles mag, het gaat om mij en ik heb met niemand wat te maken. Maar vrijheid is niet hetzelfde als grenzeloosheid. De eerder genoemde filosofen waren het zeker niet altijd met elkaar eens, maar over de vraag waar de grenzen van de vrijheid liggen waren ze zeer eensgezind. ´De grenzen van vrijheid beginnen waar de vrijheid van anderen door jouw handelen wordt aangetast.´

Maar om vrijwillig onze persoonlijke vrijheid te beperken strookt niet met het ‘ieder voor zich principe’ dat leidend lijkt in ons economisch en sociaal handelen. Het gaat er toch om dat je het voor jezelf goed geregeld hebt?

Er zijn echter steeds meer signalen dat de dominante drijfveer van eigenbelang onze samenleving ontwricht. De financiële crisis, de bankencrisis en de eurocrisis brengen het economisch systeem aan het wankelen. Leiders van aanzien vallen van hun voetstuk, omdat blijkt dat ook zij geen rem kunnen zetten op hun eigen hebzucht en eerzucht. Sociale onrust, of dat nu in Griekenland of Spanje is of de behoefte om rellen te schoppen in Haren of op de voetbaltribunes, de oorzaak ligt in onvrede en machteloosheid. De wal lijkt het schip te keren.

Is dat erg? Nee. We leven nog steeds in een zeer welvarende samenleving. Als de oude filosofen zouden kunnen zien waar we nu staan denk ik dat ze wel degelijk zouden zeggen dat we een hogere vorm van beschaving bereikt hebben. De weg van twee eeuwen ontwikkeling is echter wel gepaard gegaan met pieken en dalen. Het is in de geschiedenis soms drie stappen vooruit en dan weer twee achteruit. Naar mijn mening bevinden we ons nu in een dal. Dat geeft hoop. Het omslagpunt naar boven en naar voren is dichtbij.

Het van koers laten veranderen van een grote mammoettanker kost veel energie. De tegenkrachten van het gevaarte om zijn weg te vervolgen zijn niet zomaar overwonnen. Hetzelfde geldt voor het realiseren van een cultuuromslag. Iedereen moet zelf maar bepalen aan welke kant hij of zij gaat hangen. Ik kies voor de andere koers en als ik daarbij de symboolgezichten van de oude koers (bijvoorbeeld Moszkowicz )misschien wat uitvergroot dan is dat om het omslagpunt in onze cultuur sneller te bereiken.

Essentieel in die cultuuromslag is naar mijn mening dat we op een andere manier met vrijheid omgaan. Vrijheid betekent niet dat alles kan. Het impliceert ook de verantwoordelijkheid voor de grenzen van die vrijheid.

Groeten

Jan